“Een icoon is niet zomaar een esthetisch product, maar het is een methode om tot kennis te komen. Zo wordt een eeuwenoude leer een leermeester in het nu”
De iconen op deze website zijn ‘geschreven’ volgens de Prosopon techniek, geïnspireerd op de Byzantijnse en vroeg Russische icoonschilderkunst. Typerend voor het ‘schrijven’ van iconen is het werken van donker naar licht, het schilders proces volgt als het ware het scheppingsverhaal. Door verschillende dunne lagen over elkaar aan te brengen zal de icoon zich aan de schilder, maar ook aan de kijker openbaren.
Het schilderen van een icoon is een vorm van gebed, waarbij je als schilder als het ware verdwijnt en een werktuig wordt in de hand van God. Een icoon is geen portret van een heilige, het ís de heilige. De heilige die in de eeuwigheid is, maar even door het venster naar ons kijkt.
Een icoon vereren betekent heel even deel uitmaken van die eeuwigheid. Door het venster valt het Goddelijk licht, als het ware recht in je hart’. V. Silouan Medema duidt iconen aan als ‘vensters op de eeuwigheid’. “Zij laten als het ware een stukje van de hemel, anders gezegd een stukje van Gods Koninkrijk zien.’’
Prosopon techniek
“Tot U zegt mijn hart; Uw aangezicht heb ik gezocht; Heer, steeds zal ik uw aangezicht zoeken” – Psalm 26, (27 NBG)
“Prosopon” – vertaald als gezicht, gelaat, komt uit het Oud Grieks en drukt het aspect uit van God die zijn aangezicht naar de wereld draait. Gods “prosopon” (aanschijn/wezen) kan daarom gebruikt worden om de waarneembare openbaring van God aan te geven. We kunnen God niet aanschouwen. We kunnen God slechts ervaren door zijn energie. Daarom zien de heilige vaders God als licht. De 12 discipelen hebben de goddelijke prosopon wel gezien, geopenbaard in Jezus Christus. God is mens geworden in Jezus Christus en dit rechtvaardigt dat we Hem mogen afbeelden op iconen.
De icoon leidt ons met behulp van stijl en techniek naar de theologie van de orthodoxe kerk. De icoon laat ons een wereld zien die voorbij het zichtbare gaat. De icoon maakt deze wereld zichtbaar. De kijker en ook de schilder wordt als het ware in deze wereld meegenomen en kan vervolgens in het dagelijks leven kijken welke principes hij kan toepassen in zijn eigen leven; het antropologische deel van het schilderen van iconen. Iconografie is een specifieke discipline, een aloude Christelijke kijk op het leven, bewaard door de orthodoxe kerk. Een discipline die ons kan helpen in ons huidige leven. Iconen schilderen is niet alleen een ambacht dat door monniken alleen wordt uitgevoerd. Heden ten dage is het iconenschilderen ook een persoonlijke oefening, een persoonlijke discipline die ons ‘gewone’ mensen kan helpen te begrijpen waar we staan en waar we heengaan, wie we zijn, wat Goddelijk is en wat aards is.
De Prosopon techniek vindt zijn oorsprong in de Byzantijnse en vroeg-Russische Christelijke traditie en bestaat uit de opeenvolging van 21 heldere stappen.
Deze stappen kan je zien als de treden van een ladder. Van de aarde naar de hemel.
De eerste zeven stappen staan voor het lichaam, onze stoffelijkheid, de weg van de noeste arbeid die we moeten afleggen. Deze stappen omvatten de moeilijke ascetische weg van het prepareren van de plank, het maken van de voortekening en deze in te krassen op de plank, het opbrengen van de bolus en het leggen van het goud.
De volgende zeven stappen staan voor de ziel. We openen de kleuren op de icoon. Symbolisch gezien staan deze stappen voor de veelkleurigheid van onze persoonlijkheid, ons karakter en onze eigen unieke creativiteit die we gebruiken in de grondkleuren van de icoon en in het oplichten en glaceren.
De laatste zeven stappen staan voor de geest. Van kennis tot Goddelijke wijsheid. Deze zeven stappen vertegenwoordigen het trainen van de geest, ons verstand, ons denken en het openstaan voor Goddelijke inspiratie.
Iconografie en iconologie
Voor een iconenschilder die vanuit de oude traditie werkt is het belangrijk om het verschil te weten tussen iconografie en iconologie.
Iconografie is het technisch en praktisch oefenen van het schilderen op een plank of op muren in kerken. Het fysieke, het ambachtelijke van het schilderen. De beschrijving hoe we tot het beeld komen.
Iconologie is de beeldinterpretatie, kennis van de afbeelding, kennis van het onzichtbare, voorbij het fysieke en het zichtbare. De diepere betekenis van wat men ziet. De schilder heeft zich met beide elementen te verenigen.
Menselijke vrijheid
Een belangrijk concept in onze tijd is menselijke vrijheid. Echter, een mens is nooit helemaal vrij. Paradoxaal genoeg hebben we grenzen nodig om ons vrij te voelen. We zullen eerst de begrenzingen in het iconen schilderen moeten bestuderen. We hebben instructies nodig en de vrijheid zit dan in hoe we deze regels, deze instructies zullen gebruiken. Vrijheid is dus niet dat we kunnen doen wat we zelf zouden willen doen. Geen onbegrensde vrijheid, maar vrijheid binnen de grenzen, binnen de regels.
De mens heeft de vrijheid in hoe we dingen benaderen, echter de elementen in ons bestaan zelf zijn al ontworpen. Het plan is al ontworpen. Hoe de mens zich daartoe verhoudt is de persoonlijke vrijheid en tevens onze gevoeligheid ten opzichte van wat ons is gegeven.
We kunnen bovenstaande vrijheid als volgt vertalen naar het schilderen van een icoon. In de voortekening staan de lijnen waaraan men zich moet houden en binnen die lijnen bestaat persoonlijke vrijheid om bijvoorbeeld de helderheid van de kleur te kiezen of dikkere of dunnere lijnen te schilderen.
Van iconen schilderen kan men leren om voorbij de voorkeuren van de persoonlijke wil te gaan en je over te geven aan het prototype van het Goddelijke. Het ego onderwerpt zich aan de Goddelijke dimensie. Ons doel is het Goddelijke te zien in dat wat ons is gegeven, ook al zou je zelf liever een andere kleur kiezen. Het gaat er niet om de schoonheid die wordt opgedragen door het ego te volgen, maar om de Goddelijke schoonheid te ontdekken in wat ons wordt gegeven.
Icoon als leermeester
Een icoon is niet zomaar een esthetisch product, maar het is een methode om tot kennis te komen. Een gids langs het pad naar zelfkennis. Daarom zijn iconen, traditioneel gezien, geschilderd in symbolen en niet als idolen. Alles wat je op een icoon schildert is een symbool voor alle realiteiten die zich afspelen in de mens. Universele thema’s die zich in ieder mens afspelen. Zo wordt de icoon onze leermeester.
Als we symbolen schilderen kan in het menselijke ook het Goddelijke getoond worden. Het Goddelijke in ons zelf kan zich verbinden met het Goddelijke symbool. Zo is de icoon een venster, een spiegel van het Goddelijke. Het schilderen is dan de sleutel van een deur die we omdraaien. De onzichtbare Goddelijke dimensie kan zich openen en daar kunnen we ons mee verbinden. We kunnen het onzichtbare zien. Door iconografie komen we tot iconologie, de betekenis van de iconen.
Belangrijke eigenschappen voor het iconenschilderen
Wil, wijsheid en liefde kunnen we goddelijke energieën noemen die de regels uitmaken voor het iconen schilderen. Echter alle mensen zijn verschillend van elkaar. Elk mens heeft een unieke combinatie van deze drie energieën.
De ene persoon heeft meer wijsheid en minder wil. Iemand anders heeft veel liefde maar weinig behoefte om wijsheid te verwerven. We hebben allemaal onze eigen persoonlijke mix, ons persoonlijke karakter en dat is ons natuurlijk geschenk. In het proces van icoon schilderen hebben we de mogelijkheid te onderzoeken hoe deze drie energieën zich in ons tot elkaar verhouden.
Ben ik teveel bezig met het te mooi willen schilderen en ben ik te weinig bezig met de betekenis van wat ik doe? Overpeins ik te veel waardoor ik achter loop op het schema?
De meest ideale situatie is als liefde, wijsheid en wil samenvallen. Dit principe geldt niet alleen voor het schilderen van iconen, maar zijn gouden regels voor ons bestaan in het algemeen.
Dit maakt dat iconen schilderen niet alleen een eeuwenoude leer is. Het geeft ons inspirerende levensprincipes in het dagelijks leven.